[ ALLES WAT LOS KAN GAAT OOK LOS ]
NICOLAASORGEL WORDT ONTMANTELD VOOR RESTAURATIE EN GROTE SCHOONMAAK..
Gooi- en Eemlander 22 november 2022
Eric Lorier
Het orgel van de Baarnse Nicolaaskerk is de komende tijd buiten dienst. Het instrument is na 55 jaar toe aan een grondige opmaak- en schoonmaakbeurt.
Orgelpijp voor orgelpijp wordt voorzichtig losgehaald en in houten kisten gelegd. Een stuk tape en paardendeken garanderen stootvast vervoer. Kist dicht, aantekening aan de buitenkant. ’RW Sq Baarn C-kant’, in dit geval. Rugwerk, ses quialter, de plaats van herkomst en de toonsoort. Handige informatie voor de orgelbouwers van Elbertse uit Soest, die het Baarnse Nicolaasorgel onder handen gaan nemen.
[ ER MOET VEEL VERVANGEN WORDEN. ]
En ja, dat is hard nodig na 55 jaar intensief gebruik. „Moet je mijn handen zien. Helemaal zwart van het vuil en het stof.” Het Nicolaasorgel - zo’n 1900 orgelpijpen sterk - gaat voor het eerst in zijn 55-jarig bestaan in de revisie. Alles wat los kan gaat los, en Mathieu Koren van de Orgelcommissie is er blij mee. „Het is echt hard nodig. Niet alleen vanwege het vuil trouwens, ook omdat dingen vervangen moeten worden. Hier bijvoorbeeld.” Hij schroeft een houten plaat los om een stukje binnenwerk te laten zien. „Dit zijn de pakkingen van het ventiel. Daar zit een laag schuimrubber op. Vroeger gebruikten ze daar leer voor, maar in de jaren 60 leek schuimrubber ze wel handig. Lekker modern. Maar het is helemaal hard geworden, het verpulvert. En het moet juist veerkrachtig zijn. Dus dat wordt weer leer.” Zo zijn er meer dingen die de orgelbouwers van de jaren 60 hip vonden, maar die achteraf gezien niet verstandig blijken. Een kunststof sleep bijvoorbeeld, en pvc-lijm om de ivoren plaatjes op de houten toetsen te plakken. Dat gaat nu terug naar respectievelijk oud eikenhout en beenderlijm.
[ HARTSTIKKE BRANDGEVAARLIJK. ]
Het orgel - een van de betere kerkorgels uit Midden-Nederland, aldus kenners - wordt gerestaureerd door Elbertse uit Soest. Alles wat mee kan naar de werkplaats gaat mee, de grote orgelpijpen blijven in de kerk in Baarn. Jos Elbertse - de vierde generatie - zit in het inwendige van het orgel alle toetsen los te koppelen. Dat moet „met de hand en één voor één. „Dat kan niet anders”, grijnst hij over het klavier heen.
Hoelang de restauratie gaat duren? Nou, hier zit wel voor een aantal maanden werk in voor twee, drie man. Er zijn best veel dingen die we gaan aanpakken.” Omdat de orgelbouwers niet non-stop aan het orgel kunnen werken - er zijn ook andere klussen te doen en bovendien hebben sommige dingen ook even rust nodig voor je ermee verder kan - gaat de hele restauratie tot na de zomer van 2023 duren. De katholieke parochie in Baarn behelpt zich ondertussen met een orgeltje beneden in de kerk. Het is schoonmaken, poetsen, vervangen, herstellen, moderniseren. Een ingezakte pijp, beschadigd houtwerk, kromgetrokken plaatwerk, slecht sluitende luiken, vergeelde toetsen, versleten pedalen, en ga zo maar door. Ook dingen die arbotechnisch niet in orde zijn worden aangepakt. „Neem de windmachine die we nu hebben. Hartstikke brandgevaarlijk”, weet Koren. „Hartstikke oude motor uit begin vorige eeuw in een kist van hardboard. Er staat krachtstroom op. Dat kan echt niet, dus dat wordt vernieuwd.” En er komt verlichting in het orgel”, vult Jos Elbertse aan. „Handig als het instrument moet worden gestemd.”
[ HET VIERDE ORGEL. ]
Dat de windmachine ouder is dan het orgel zelf is niet raar. Er wordt veel hergebruikt in de orgelwereld. Zo zitten er ook pijpen in het orgel die van eerdere orgels uit de Nicolaaskerk vandaan komen. De Nicolaaskerk bestaat sinds begin twintigste eeuw en dit is al het vierde orgel dat de kerk van muziek voorziet. De eerste drie hebben het niet lang volgehouden. Kwestie van mode, onderstreept Mathieu Koren. „In de jaren 60 wilden ze Bach kunnen spelen, daar is dit orgel heel geschikt voor. Het is een mechanisch orgel, bedoeld om barok te spelen. Een neo-barok of neo-klassiek orgel dus.” Een sober orgel qua uiterlijk. „Het is allemaal vooral erg functioneel”, wijst hij ook nog maar eens naar de twee achteruitkijkspiegels - van een Lelijke Eend ? - waarmee de organist kan zien wat er achter hem gebeurt.
Sporen van een soort tribuneachtig bouwseltje voor een koor aan weerszijden van het orgel zijn ook nog terug te zien. „Je ziet de lijmresten nog tegen het orgel aan zitten. Er zal wel vloerbedekking hebben gelegen, vonden ze toen waarschijnlijk gezellig.”
[ TOREN OF ORGEL. ]
De werkzaamheden worden aangegrepen om het orgel na 55 jaar eindelijk af te maken. Bij de bouw zijn door geldgebrek een aantal dingen uit het oorspronkelijke ontwerp van orgelbouwer Verschuere nooit uitgevoerd. „Dat gaan we nu alsnog doen, en het geld daarvoor hebben we bijna bij elkaar. Het kost 25.000 euro en we hebben nog 4.000 nodig.” De opknapbeurt (125.000 euro) van het orgel wordt betaald door de parochie, maar de uitbreiding is voor rekening van de Orgelcommissie. Dat dingen door geldgebrek niet zijn afgemaakt lijkt trouwens een terugkerend iets bij de Nicolaaskerk. Het gebouw zelf heeft om die reden nooit een toren gekregen. „Daar is nog een mooi verhaal over. In de Tweede Wereldoorlog is gezegd dat die toren alsnog gebouwd zou worden als het gebouw tijdens de oorlog gespaard zou blijven. Daar is toen ook geld voor vrijgemaakt. Weet je wat er met dat geld is gebeurd? Daar hebben ze dit orgel mee betaald.…”