[ HET ORGEL IS DE KONING ONDER DE INSTRUMENTEN. ]
HET IS EEN ORKEST DAT UIT DE ORGELPJPEN KOMT.
Soester Courant, 13 januari 2023
Melissa Hofland
Hij kan deze dagen wat rustiger aan doen. Best een beetje gek voor de Soester Hans Elbertse (71) die ongeveer zijn leven lang werkzaam was voor Orgelmakers Elbertse Soest. Zijn bedrijf, sinds 1926 in Soest, fuseerde januari 2023 met de Utrechtse firma gebroeders Van Vulpen.
Hans Elbertse, de derde generatie, hoopt dit jaar 72 jaar te worden en vindt het daarom tijd de verantwoordelijkheid over te dragen ten aanzien van personeel, instrumenten en klanten. Hij draagt zijn‚ taken over aan de nieuwe directeur Adjan Smitsman. „Als mij wat gebeurt, wil ik wel ‚ dat het goed geregeld is. Het is ook fijn om het rustiger aan te gaan doen. Tegelijkertijd gaat dit natuurlijk niet zonder een beetje weemoed. Het bedrijf vertrekt uit Soest waar we actief zijn sinds 1926, bijna 100 jaar. Mijn overgrootvader begon ooit in Utrecht, op ‘tHoogt, in de werkplaats van orgelmaker Lindsen. Dus met deze verhuizing is het cirkeltje weer rond", aldus Hans Elbertse aan de koffie op een donderdagmorgen, nog aan de Zuidergracht in Soest waar deze maand wordt afgerond.
[ WEESHUIS ]
Het begon allemaal met Johannes Josephus Elbertse die op 5 februari 1883 het eerste levenslicht zag. Hij groeide, samen met zijn zusje, op in het Rooms-Katholieke weeshuis St. Hieronymus in Utrecht. In 1895 werd daar een nieuw mechanisch orgel geplaatst door de firma Maarschalkerweerd & Zn. Bij de plaatsing van het orgel in het weeshuis, mocht Jan Elbertse een handje helpen en dat was het begin van de Elbertse-passie voor pijporgels, die in ruim 110 jaar de vierde generatie ingegaan is. Op 1 september 2009 trad de vierde generatie, Jos Elbertse, in dienst. Hij rondde succesvol de meubelmakers-opleiding af en deed bijna twee jaar ervaring op bij collega-orgelmaker, Gebroeders Van Vulpen bv. „Toen dus ook al dat contact met Van Vulpen. We hebben in de loop van de tijd al vaker zaken en klussen met elkaar gedaan. Er is een goede vriendschap ontstaan. Deze fusie is dus een logisch gevolg. Voor mij ook een gelukkig gevolg, want zo kan ik toch nog een beetje betrokken blijven. Wij hebben Jos overigens nooit gepusht om op te volgen. Het moest zijn keuze zijn. Hij gaat voor een mooie functie in het bedrijf.
[ VEELZIJDIG AMBACHT ]
Sinds 1996 is Elbertse Orgelmakers aan de Zuidergracht gevestigd. Daarvoor zat het bedrijf in een authentiek pandje in de achtertuin van Hans en zijn vrouw Lydia aan de Oranjelaan. „Toen mijn overgrootvader in 1926 naar Soest kwam, begon hij in een kleine werkplaats aan de Julianalaan. Daar kwam later een groenteboer - en staat nu een woonhuis. We hadden op een gegeven moment allemaal bijgebouwtjes her en der verspreid. In 96 kwam dat op de Zuidergracht weer samen.” Zelf kwam Hans op 17-jarige leeftijd — in 1968 — het bedrijf binnen. Opgegroeid met een werkplaats achter zijn. huis werd de liefde voor het orgel met de paplepel ingegoten. „In mijn vakanties helpen met toetsjes vasthouden, soms tot grote ergernis”, zegt Elbertse lachend. „Ik hield niet zo van leren op school, en wilde met mijn handen werken. Ik ging houtbewerken, en opeens werd dat werk van mijn vader heel interessant.
Op 26-jarige leeftijd nam hij het bedrijf over. „Het is een prachtig ambacht waarin alles zelf wordt gemaakt, op de motor van een orgel na, die trouwens niet in alle orgels wordt geplaatst. Je bent niet alleen bewerker van allerlei soorten hout, maar ook leer- en papierbewerker, en je bouwt een enorm muzikaal gehoor op. Ik ben geen virtuoos, maar heb zo ook orgel leren spelen. Ik houd van de muziek. Het is een orkest wat uit die orgelpijpen komt. Prachtig. Volgens Elbertse bouw je in dit vak veel kennis op. „Dat zie ik bij al mijn medewerkers. Ze werken onder meer vanwege de veelzijdigheid van het ambacht, er veelal flink wat jaren.
[ TOEKOMST ORGEL ]
Een van de laatste hoogtepunten uit de carrière van Hans Elbertse is de bouw van een mechanisch Barok-orgel, ook wel hyperorgel genoemd. Een studie van anderhalf jaar ging eraan vooraf in nauwe samenwerking met hoogleraar Orgelkunde aan de Universiteit van Amsterdam, Hans Fidom. Vier jaar duurde de bouw van het Utopa Barokorgel, in opdracht van de stichting Het Orgelpark in Amsterdam. In 2018 was het orgel af. „Eigenlijk bouwden we een barokorgel van weleer, maar we bouwden een systeem in dat het orgel ook vanaf afstand zowel mechanisch als op een digitale synthesizer manier aanspeelt, Het kan letterlijk ieder gewenst geluid maken door koppeling met IT. Het orgel wordt in de popmuziek steeds meer gebruikt. Het orgel is booming en moet nu gaan landen. Ik hoop daarin nog een bijdrage te kunnen leveren. Een orgel is de koning onder de instrumenten en ik zou natuurlijk graag zien dat het ook in de toekomst blijft. Ik maak me nog geen zorgen. Er blijft voorlopig werk zat, ondanks de ontkerkelijking wil men nog altijd restauraties en nieuwe orgels.”
[ SOEST ]
In Soest is het orgel van de Petrus en Pauluskerk een product van het Soester bedrijf. Elbertse blijft met zijn vrouw Lydia, die ook jarenlang betrokken was op kantoor van Elbertse, op de Oranjelaan wonen in zijn ouderlijk huis. „We wonen hier graag. Ik ben nu bezig het predicaat hofleverancier mee te laten verhuizen. Een predicaat dat je niet zomaar krijgt, dan moet je in 100 jaar nooït door rood zijn gereden, zeg maar. Dit is een persoonlijk besluit van de koning."
Op de voorgrond links Lydia Elbertse en Adjan Smitsman met vrouw en uiterst rechts Hans Elbertse geflankeerd door Soester en Utrechtse medewerkers.